Sekswerk in Utrecht (1): Over het Oude Zandpad en vertragingstactiek bij de nieuwe locatie

Op 25 juli 2013 werd het Oude Zandpad gesloten. Het betekende dat 334 sekswerkers hun werkplek verloren. Wat was de reden? Waarom is er nog steeds geen alternatief? En wat werkt wel? Een reconstructie en aanbevelingen in drie delen door gezondsheidsvoorlichter Carmen Kleinegris en Caja van Tolie, sekswerker van het Oude Zandpad en eigenaar van Freya.

Hoe kan het dat Utrecht in 30 jaar tijd van ‘voorbeeld gemeente’ met een goed werkend beleid rond prostitutie is veranderd in een truttig dorp zoals op de bible belt? Eind jaren 80 en begin 90 werden (gezondheids)voorlichters uit Utrecht constant uitgenodigd op internationale congressen en bij politieke beleidsmakers van over de hele wereld om te spreken over de goede resultaten die de tippelzone bracht in samenhang met een goed gereguleerd Zandpad. Het ging toen dus om het product prostitutie. Mishandeling van sekswerkers nam af door de veilige en gereguleerde werkomstandigheden op de Europalaan en het Zandpad en de aangeboden hulpverlening, cijfers rond Aids en andere Seksueel Overdraagbare Aandoeningen (SOA) waren verhoudingsgewijs erg laag ten opzichte van de ‘gewone’ burgerbevolking en de cijfers in andere landen. Zedenrechercheurs in Utrecht waren positief  betrokken als het wel misging en de opvang was goed ondanks het gebrek aan hulpverleners dat zich inspande voor deze groep vrouwen. De drie partijen zochten steeds samen een uitweg bij onvoorziene moeilijkheden en creëerden een klimaat waarbij sekswerkers zich gehoord voelden. Nu 30 jaar later is of wordt alles gesloten. Geen officieel betaalde seks meer in Utrecht op 2 privéclubs na. Ook de tippelzone op de Europalaan moet er binnenkort aan geloven en sekswerkers van het Zandpad bevinden zich al zes jaar in een situatie van niet nagekomen beloften en teleurstellingen. Burgemeester Jan van Zanen heeft op het stadhuis een volle container met loze beloften.

De tippelzone en de raamprostitutie treft hetzelfde lot maar zijn feitelijk andere branches, vergelijkbaar met het verschil van winkelen op de Albert Kuipmarkt en de PC Hooftstraat. Het is allebei winkelen, maar de verkopers horen bij de eigen niche. Dit artikel gaat verder over het  ‘Nieuwe Zandpad’ wat de gemeente Utrecht al zes jaar heeft beloofd aan sekswerkers en andere betrokkenen in het veld. Maar de vraag blijft, wat is er in Utrecht gevaren?

De voorgeschiedenis van het Nieuwe Zandpad

Op 25 juli 2013 werd het oude Zandpad gesloten, de seksboten aan de Vecht moesten in één klap dicht. Inmiddels is het zes jaar geleden dat de 334 sekswerkers hun geliefde werkplek verloren, zonder dat daar een directe aanleiding voor was. De gemeente sloot het Zandpad op basis van vage vermoedens, die veel ernstiger klonken dan ze in werkelijkheid waren. De burgemeester bracht naar buiten dat het Zandpad moest sluiten vanwege vermoedens van faciliteren van mensenhandel, slecht toezicht en uitbuiting door het vragen van een exorbitant hoge kamerhuur. In werkelijkheid is het Zandpad gesloten omdat er een sekswerker werkte die zwanger was en omdat er een sekswerker had gewerkt met een gekneusde enkel. In elk ander beroep zou zwangerschap of een gekneusde enkel niet tot sluiting van een bedrijf leiden. Maar omdat prostitutie niet als ‘normaal’ wordt gezien, kon de gemeente met instemming van de rechter op basis van vermoedens het Zandpad op bestuursrechtelijke gronden sluiten en maakte daarmee in één klap 334 sekswerkers werkeloos. Er is dus niet gesloten omdat er daadwerkelijk misstanden waren, maar omdat in de APV (Algemene Plaatselijke Verordening) was opgenomen dat er bij vermoedens van faciliteren van mensenhandel direct gesloten mocht worden. Het verwijt van de rechter was  dat de beheerder dit had moeten signaleren.

Privacy blunders

Sekswerkers die voor 25 juli 2013 als zelfstandig ondernemer op het Zandpad werkten, werden na de sluiting illegaal en gezien als slachtoffer van mensenhandel. Hun namen werden zonder hun toestemming doorgegeven aan Comensha, de instantie die slachtoffers van mensenhandel registreert. Het ene moment ben je nog sekswerker en zit je gemotiveerd achter het raam je geld te verdienen en een paar uur later beslist men -zonder je gesproken te hebben- dat je slachtoffer bent van mensenhandel. Volgens de AVG (de wet op de privacy) zou dit nooit hebben gemogen, maar de Gemeente bood ook achteraf geen excuses aan voor deze ongeoorloofde actie. Opeens werd prostitutie politiek.

Binnen één dag wisten de sekswerkers dat ‘legaal beroep’ tegen de sluiting van het Zandpad van geen enkele waarde was en geen enkele betekenis had. Rechten voor sekswerkers bleken opeens niet te bestaan. Sekswerkers hadden ook geen recht op een uitkering toen hen het inkomen werd ontnomen. Voor sommigen werd later wel die mogelijkheid geschapen maar dan moesten zij zich laten ‘behandelen’ door de hulpverlening en definitief stoppen met sekswerk. Dit was niet wat de sekswerkers wilden, dus de hulpverlening heeft ook nog nooit aan kunnen geven hoeveel vrouwen er daadwerkelijk gestopt zijn.

Een ander probleem bleek het uitwijken naar andere steden. Veel seksexploitanten in andere steden weigerden de gedupeerde sekswerkers een werkplek omdat ze bang waren ‘besmet’ te raken en ook hun vergunning kwijt zouden raken zoals in Utrecht was gebeurd. Alles was opeens onzeker voor alle betrokkenen. Maar de rekeningen van de Zandpad-sekswerkers liepen gewoon door.  Er was geen hulp en zeker  geen compassie met deze 334 vrouwen. Gemeente Utrecht had waarschijnlijk gehoopt dat alle  sekswerkers in rook op zouden gaan en geen spoor achter zouden laten. Helaas, de sekswerkers organiseerden onmiddellijk een kleurige demonstratie waarbij ze steun kregen van burgers, ze spraken in tijdens raadsvergaderingen en sekswerkerscollectieven, zoals de Macha’s en Freya, werden opgericht.

Als gevolg van al dit verzet beloofde toenmalig burgemeester Wolfsen dat ‘het Zandpad gewoon weer open zou gaan’. In december 2013, vlak voor zijn aftreden, kwam burgemeester Wolfsen daar echter op terug. Er was voorkeur voor een nieuwe locatie, die het ‘Nieuwe Zandpad’ moest gaan heten.

De vertragingstactiek werd gestart

Er volgde een locatie onderzoek, waaruit bleek dat de nieuwe prostitutielocatie het beste op het oude Zandpad kon komen. Het was ook veel makkelijker geweest om de oude ramen te heropenen. Maar de gemeente koos na vele raadsvergaderingen voor de moeilijkste en duurste optie, namelijk: een nieuwe locatie van scratch af aan op te bouwen. De gemeente stelde op 17 september 2015 bestemmingsplan ‘Het Nieuwe Zandpad’ vast.

Buurtbewoners die nooit eerder over het Zandpad hadden geklaagd, vonden het nu opeens nodig om in opstand te komen. De bezwaren bestonden uit het horen van autogeluiden en angst voor parkeren in de woonwijk. Allemaal bezwaren die door bouwtechnische foefjes kunnen worden opgelost. Echter, de buurtbewoners vochten het bestemmingsplan aan tot de Raad van State (RvS). De RvS verklaarde in november 2016 alle bezwaren van de buurtbewoners ongegrond. Daarmee werd het bestemmingsplan onherroepelijk: het Nieuwe Zandpad was een feit.

Hoe de bouw van het Nieuwe Zandpad verder  vertraagd wordt

Je zou na deze uitspraak van de RvS verwachten dat de gemeente serieus stappen zou maken met de  realisering van het Nieuwe Zandpad, maar niets van dit al. Al in 2015 waarschuwde Freya de gemeente dat er met de nieuwe regelgeving nooit een Nieuw Zandpad zou komen. Toch schreef de gemeente een ‘tender’ uit en ging  de gemeente er tegen beter weten in vanuit dat investeerders in de rij zouden staan om het Nieuwe Zandpad te bouwen. Toen de gemeente er na drie mislukte tenderprocedures achter kwam dat geen enkele bouwer bereid was om het Nieuwe Zandpad te bouwen, of niet door de landelijke screening kwam (BIBOB), nam de gemeente nog steeds niet haar verantwoordelijkheid. De gemeente ontplooide geen nieuwe initiatieven maar besloot de ‘blame some one else-tactiek’ toe te passen. Het gemeentelijk gehuil was niet van de lucht met frasen als: ‘de gemeente is welwillend, maar exploitanten komen niet door de BIBOB’ of ‘alle investeerders hebben zich teruggetrokken terwijl we ze alle kansen boden’. Kortom, wij kunnen er als gemeente Utrecht echt niets aan doen.

Overigens is dit feitelijk onjuist want vergunningsaanvrager Freya doorstond alle toetsen en belemmeringen, waaronder de integriteitstoets. Freya zou zo kunnen beginnen in de Hardebollenstraat. Wat doet de gemeente? Niets. Uiteindelijk dwingt de Rechtbank de gemeente om een beslissing te nemen op straffe van een dwangsom en als een dief in de nacht koopt de gemeente dan de hele Hardebollenstraat op en verhindert daardoor dat Freya legaal daar de ramen zou exploiteren. Toen was er dus geen enkel raam meer open in Utrecht.

Carmen Kleinegris, gezondheidsvoorlichter en één vd oprichters van de tippelzone aan de Europalaan en Caja van Tolie, sekswerker van het oude Zandpad en eigenaar Freya.

Dit artikel is afkomstig van: DeNuk.nl

---